Słuch jest zdolnością odbioru dźwięków. Odbiór słyszanych dźwięków możliwy jest dzięki analizatorowi słuchowemu , który składa się z ; receptora odbierającego bodźce słuchowe / ucho/ , przekazującego je na pobudzenia nerwowe ; drogi słuchowej doprowadzającej pobudzenia nerwowe do mózgu ; korowej części analizatora / miejsce dokonania analizy i syntezy bodźców słuchowych/ oraz nerwów odśrodkowych przekazujących impulsy do mózgu.
Podstawowym warunkiem prawidłowego rozwoju spostrzeżeń słuchowych jest anatomicznie nie uszkodzony i funkcjonalnie sprawny analizator słuchowy – odpowiedzialny za słuch fizyczny . Prawidłowa identyfikacja dochodzących do mózgu bodźców słuchowych jest warunkiem rozwoju mowy .
Percepcja słuchowa , czyli spostrzeganie słuchowe , jest jedną z podstawowych funkcji psychofizycznych, zaangażowanych w czynność czytania i pisania.
Angażuje ona trzy rodzaje słuchu;
- słuch fizyczny; odpowiedzialny za prawidłowe odbieranie wrażeń słuchowych
- słuch muzyczny; odpowiedzialny za różnicowanie wysokości i jakości dźwięków oraz odstępów między nimi
- słuch fonematyczny ; odpowiedzialny za identyfikowanie i różnicowanie dźwięków mowy ludzkiej ( fonemów)
Wg M. Bogdanowicz w słuchu fonematycznym wyodrębnia się następujące czynności;
- Spostrzeganie i odróżnianie od siebie wypowiadanych głosek , a także zjawisk prozodycznych ( akcent, intonacja, tempo mowy)
- Różnicowanie elementarnych jednostek języka
- Analizę i syntezę głoskową i sylabową wyrazów, zdań
Prawidłowy rozwój percepcji słuchowej ma bardzo duże znaczenie w rozwoju dziecka. Nieprawidłowości w rozwoju percepcji słuchowej stanowią jedną z wielu przyczyn niepowodzeń dzieci w początkowej nauce czytania i pisania.
Do symptomów trudności w zakresie percepcji słuchowej można zaliczyć;
- trudności w wysłuchiwaniu i zapamiętaniu poleceń
- szybką męczliwość przy słuchaniu np. opowiadań, bajek
- trudności w zapamiętaniu wierszy, piosenek, wyliczanek
- ubogie słownictwo
- nieumiejętność wyodrębniania sylab i głosek w wyrazach, wyrazów w zdaniach
- agramatyzmy, deformacje słów
- kłopoty z syntezą dźwięków
Systematyczne prowadzenie ćwiczeń rozwijających percepcję słuchową w domu , ma ogromny wpływ na prawidłowy przebieg procesu uczenia umiejętności czytania i pisania.
W pracy z dzieckiem można wykorzystywać proponowane ćwiczenia i zabawy rozwijające percepcje słuchową:
- wysłuchiwanie i rozpoznawanie dźwięków naturalnych, dochodzących z otoczenia
- rozpoznawanie dźwięków wytwarzanych celowo
- grupowanie przedmiotów wydających takie same dźwięki,
- rozpoznawanie osób po głosie ;zabawy typu; „Zgadnij kto teraz mówił”
- wysłuchiwanie zmian w tempie i głośności wydawanych, słyszanych dźwięków,
- wysłuchiwanie i wyklaskiwanie usłyszanego rytmu,
- wyodrębnianie zdań w mowie , określanie ilości zdań w opowiadaniu,
- wyodrębnianie wyrazów w zdaniu, dobieranie par rymujących się wyrazów,
- wyodrębnianie sylab w wyrazach
- analiza i synteza sylabowa wyrazów,
- określanie ilości sylab w wyrazach,
- kończenie wyrazów rozpoczynających się dana sylabą,
- wyszukiwanie przedmiotów rozpoczynających się i kończących daną sylabą, głoską
- dzielenie słów na sylaby z odkładaniem patyczków ( jeden patyczek odpowiada jednej sylabie);
- zgadywanie słów podzielonych na sylaby np. kacz- ka; faj –ka; skar-bon-ka; cu-kier-nia itp.;
- wyróżnianie głosek na początku i na końcu wyrazu; dziecko otrzymuje obrazki, które ma dobrać w ten sposób, aby głoska kończąca nazwę pierwszego obrazka, była jednocześnie głoską rozpoczynająca nazwę innego - następnego, np. ul –lis –sklep –pomidor –rak itp.;
- „słowny łańcuszek” – podawanie przez opiekunów słów na zmianę tak by ostatnia głoska słowa była pierwsza głoską następnego;
- liczenie głosek w słowach;
- słuchanie i rozwiązywanie zagadek;
- powtarzanie za dorosłym ciągów słownych (np. but, bluzka, spodnie, skarpetka);
- zabawa: jakie słowo było powiedziane dwa razy; dziecko ma za zadanie wymienić słowo, które usłyszało dwa razy (np. okno, oko, drzwi, okno);
- słuchanie bajek, opowiadań, bajek muzycznych (często powtarzanych) oraz samodzielne opowiadanie i dopowiadanie zakończeń;
- rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek w wyrazach
- wyodrębnianie głosek na początku, na końcu i w środku wyrazu
- wyszukiwanie przedmiotów, obrazków rozpoczynających się lub kończących daną głoską,
W pracy terapeutycznej z dzieckiem pomocne będą następujące gry dydaktyczne;
„Głoski do zabawy”
„Sylaby do zabawy”
„Memo dźwiękowe”
„Skojarzenia”
„Sylaby w dominie”
„Literki do zabawy”
„Rymowanki”
„Zagadki słuchowe”
„Opowiem Ci mamo „
Bibliografia;
A. Franczyk, K. Krajewska „ Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami w rozwoju”
E. M. Skorek „ Terapia pedagogiczna” cz. I i II
Graban J, Sprawka R: „Trening słuchu” Gdańsk 2007
Maurer A: „Dźwięki mowy” Kraków 2003
A.Bragdon „ Ćwicz swój umysł”
Na podstawie w/w literatury artykuł opracowała mgr Karolina Goszczyńska