Artykuł ten ma na celu przybliżenie problemu nadpobudliwości psychoruchowej. Sądzę, że przedstawione informacje pozwolą zrozumieć problem, wskażą jak pomagać dzieciom z ADHD, by lepiej funkcjonowały w środowisku szkolnym i rodzinnym, znalazły przyjaciół, a u nauczyciela zyskały akceptację.

ADHD charakteryzuje się obecnością trwałych wzorców zachowania, utrzymujących się przynajmniej przez 6 miesięcy i układających się w charakterystyczną triadę objawów. Są nimi problemy z utrzymaniem uwagi, nadmierna impulsywność oraz nadruchliwość, nasilone w stopniu, niewspółmiernym do wieku i poziomu rozwoju dziecka. Dzieci z ADHD są niespokojne, mają trudności z pozostaniem na miejscu w klasie, łatwo rozpraszają się, nie potrafią poczekać na swoją kolej, dużą trudność sprawia im zastosowanie się do kolejnych instrukcji. Często przerzucają się z jednej, nie zakończonej działalności do drugiej, są nadmiernie gadatliwe, przeszkadzają innym, wydaje się, że nie słuchają tego, co się do nich mówi, angażują się w niebezpieczne działania nie uwzględniając możliwych ich konsekwencji.

Rozpoznanie zespołu hiperkinetycznego (ADHD) stawia się na podstawie kryteriów diagnostycznych ICD-10, klasyfikacji, która jest obowiązująca w Polsce. W zakres objawów wchodzą objawy nadruchliwości, impulsywności i zaburzeń koncentracji uwagi, które muszą pojawić się nie później niż w 7 roku życia, występować przynajmniej w dwóch środowiskach (np. dom, szkoła), a ich nasilenie musi powodować upośledzenie funkcjonowania dziecka (społecznego lub szkolnego). Wskazana może być również diagnoza ADHD według DSM-IV TR, ponieważ klasyfikacja ta pozwala na postawienie rozpoznania podtypu z dominującymi zaburzeniami koncentracji uwagi (ADD). Dzieci z tym podtypem ADHD są spokojne, nie zwracają na siebie uwagi, jednak w związku z masywnymi zaburzeniami koncentracji uwagi narażone są na dużo słabsze wyniki w nauce, a często na trudności szkolne, mimo prawidłowego intelektu.
ADHD (zaburzenie hiperkinetyczne) jest rozpoznaniem klinicznym, które stawia się na podstawie wywiadów i obserwacji dziecka. Nie ma żadnych badań laboratoryjnych pozwalających na postawienie lub wykluczenie tego rozpoznania. Często jednak konieczne jest wykonanie badań dodatkowych w celu wykluczenia innych chorób, które mogą być powodem występowania objawów naśladujących objawy ADHD, a które wymagają odmiennego leczenia. Badania dodatkowe konieczne są również przed ewentualnym rozpoczęciem leczenia farmakologicznego oraz w trakcie jego trwania.
W procesie diagnostycznym należy pamiętać o odmiennym postępowaniu w związku z wiekiem dziecka. Np. co prawda początek objawów ADHD zawsze występuje przed 7 rokiem życia, prawie zawsze przed 5 rż, a często przed 2 rż to jednak w wieku przedszkolnym rozpoznanie powinno być stawiane bardzo ostrożnie. Duża ruchliwość dziecka czy wybuchy emocjonalne mogą być elementami prawidłowego rozwoju u dzieci z tzw. "żywym temperamentem". W trakcie stawiania rozpoznania należy wykluczyć skrupulatnie występowanie nasilających niepokój dziecka czynników środowiskowych (konflikty w rodzinie, rozwód rodziców, lęk separacyjny okresu dzieciństwa i inne), a także maltretowanie dziecka.

TERAPIA ADHD

Cele, które należy stawiać w terapii dziecka z ADHD to:

• zmniejszenie nasilenia objawów ADHD;
• zmniejszenie objawów współwystępujących (np. dysleksja, tiki);
• zmniejszenie ryzyka późniejszych powikłań.

Najbardziej skuteczna jest wielokierunkowa pomoc w tzw. multimodalna, która obejmuje oddziaływania:

A .Psychospołeczne

B. Psychoterapię

C. Leczenie farmakologiczne

Ad .A Oddziaływania psychospołeczne:

• wyjaśnienie rodzicom i innym członkom rodziny i szkoły objawów ADHD; jego przebiegu i rokowania. Poradnictwo w zakresie metod wychowawczych;
• wyjaśnienie dziecku istoty zaburzenia, omawianie z nim kłopotów jakie miało;
• nakłanianie do obserwacji swojego zachowania;
• wyjaśnienie nauczycielom istoty zaburzenia, współpraca ze szkołą i poradnią psychologiczno- pedagogiczną;

Ad. B Psychoterapia

Zdarza się, że u dziecka nadpobudliwego i w jego rodzinie pojawiają się problemy wykraczające poza ramy poradnictwa rodzinnego. Takim dzieciom i rodzicom proponuje się dostępne formy psychoterapii:

• terapia rodzin- jeśli rodzina jako całość ma znaczne trudności w funkcjonowaniu;
• terapia indywidualna lub grupowa dziecka. Przeciwdziała ona niskiej samoocenie; dziecka, pomaga rozwiązywać problemy z rówieśnikami;
• terapia umiejętności społecznych i terapia zaburzeń uwagi;

 Ad. C Farmakoterapia- stosowanie leków

Większość leków stosowanych w leczeniu nadpobudliwości działa na jej zasadnicze objawy, a więc zaburzenia uwagi, nadruchliwość, impulsywność, czasem nawet na skłonność do nadmiernie żywych reakcji emocjonalnych. Mogą one spowodować, że:

• dziecku będzie łatwiej skupić się podczas pracy i nauki;
• zacznie słuchać co się do niego mówi;
• łatwiej będzie zapanować nad swoją potrzebą ruchu i mówienia;
• łatwiej będzie mu przez chwile pomyśleć, zanim coś zrobi.

Warto jednak wiedzieć, że: 

• Leczenie farmakologiczne rozpoczyna się tylko u dzieci, u których jest to konieczne i zawsze musi być częścią planu terapii obejmującego inne formy pomocy dziecku.
• Leki nie wyleczą z nadpobudliwości. Zmniejszają jej objawy w czasie gdy są podawane. Nie zastąpią wychowania i nauczania mogą jednak je ułatwić.

Ogólne zasady dotyczące postępowania wychowawczego.

Cel, do którego ma prowadzić działanie dziecka, nie może być zbyt odległy.

1. Konsekwentne przyzwyczajanie dziecka do kończenia każdego rozpoczętego zadania.
2. Stała kontrola i przypominanie o zobowiązaniach:

• zakres określonych obowiązków musi być dostosowany do możliwości i ograniczeń dziecka;
• trzeba zaoszczędzić wystąpienia dodatkowych niepotrzebnych bodźców;
• nie dać się zdominować dziecku;
• należy przygotować dziecko do przezwyciężania trudności (a nie chronić przed nimi);
• po wystąpieniu konfliktu – należy go przedyskutować z dzieckiem w atmosferze; spokoju i rzeczowości, po uspokojeniu dziecka;
• należy unikać agresji słownej i fizycznej, która bardzo mocno pobudza dodatkowo; dziecko (może doprowadzić do objawów nerwicowych takich jak: lęki, moczenie; nocne, natręctwa, czy też reakcje obronne: arogancka postawa, agresja, kłamstwa;        a nawet doprowadzić do niewłaściwego rozwoju osobowości.

3. Pomoc w nauce

• czytanie – ze względu na małą zdolność koncentracji, opowiadania powinny być ciekawe
• czytanki powinny być opowiedziane przez dziecko (w celu skontrolowania zapamiętanego tekstu)
• odrabianie lekcji powinno się odbywać o regularnych porach (w domu powinien wtedy panować względny spokój)
• dziecko powinno wykonywać prace zręcznościowe (uczą cierpliwości, a także skrupulatności)
• zasada trzech R: rutyna, regularność, repetycja.

Nauka powinna odbywać się pod kontrolą rodziców.

PODSUMOWANIE

• Dziecko nadpobudliwe ma odmienne możliwości i wymagania należy się do nich dostosować.
•  Karanie za objawy niezależne od dziecka rodzi lęk i niechęć.
• Trzeba dostrzegać, kiedy dziecko robi coś dobrze i zachęcać je do dalszej pracy.
• Bliższa współpraca nauczycieli z rodzicami ułatwia pracę obu stronom z pożytkiem dla dziecka.

Bibliografia:

1. „Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci” T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka.
2. „ Dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). Objawy i sposoby pomocy”. T. Wolańczyk, A. Kołakowski, A. Pisula, M. Skotnicka.
3. Farmakologiczne leczenie zespołu deficytu uwagi z nadruchliwością. F. Robakowski, A. Rajewski, Warszawa 2004
4. "Dziecko nadpobudliwe w szkole” A. Kołakowski, A. Pisula, M. Skotnicka.